اورکلاک کردن چیست

اورکلاک کردن به این معناست که که سخت افزار سیستم را( به خصوص پردازنده مادربرد حافظه و کارت گرافیک) را با فرکانسی بیشتر از حد مجاز راه اندازی کنیم. حد مجاز توانی است که برای یک قطعه سخت افزاری پیش بینی شده، آزمایش شده و گارانتی شده تا در این حد کار کند. در واقع این حد به همان میزان هزینه ای که شما برای یک قطعه متحمل می شوید افزایش پیدا می کند. اورکلاکر ها نیازی به فهمیدن این که هر قطعه در چه حدی باید فعالیت کند ندارند بلکه آنها در تلاشند تا دریابند هر قطعه تا چه حدی توانایی فعالیت دارد.

اورکلاک بیشتر از این که یک علم باشد یک هنر است. در واقع هیچ تنظیمات ترکیبی وجود ندارد که ما بتوانیم با اجرای آن بر روی هر سیستمی به بهترین نتیجه دست پیدا کنیم. تجربه بیشتر اورکلاک را آسان تر می کند ولی اورکلاک همواره به صورت عمل آزمون و خطا می باشد. از آزمایش کردن نترسید ولی هیچ وقت عجله نکنید و همواره دما و محدودیت های ولتاژ را در نظر داشته باشید

مبانی اورکلاک(این بخش مخصوص پردازنده های اینتل می باشد اما اکثر مفاهیم ان با پردازنده های AMD نیز تطابق دارند)

1- محدودیت ها: هر قطعه سخت افزاری دارای محدویت های فیزیکی است که یکی از آنها همان مشخصات تعیین شده(Stock) می باشد. سایر محدودیت ها(محدودیت های واقعی)در هنگام اورکلاک کردن قطعه خود را نشان خواهند داد. به طور کلی پردازنده و مادربرد و حافظه حد اورکلاک را تعیین خواهند کرد اما سایر قطعات از جمله منبع تغذیه تاثیر و سیستم های خنک کننده به سزایی بر روی اورکلاک خواهند گذاشت. اگر هر کدام یک از این سه قطعه (پردازنده، مادربرد و حافظه) محدود کننده ما باشد با توجه به اینکه کدامیک از اینها اولین محدود کننده ماست باید قدمهای متفاوتی را برای ادامه اوورکلاک سایر قطعات برداشت. اورکلاک کارت گرافیک مستقل از سه قطعه مادر برد پردازنده و حافظه می باشد.

2- اورکلاک از طریق بایوس در مقابل اورکلاک نرم افزاری: بایوس آزادی عمل بیشتری به ما می دهد بنابر این دستکاری تنظیمات بایوس بهترین راه برای اورکلاک کردن سیستم می باشد. البته معمولا تنظیمات بایوس مادربرد های ضعیف و مادربرد های کامپیوتر های آماده(مانند DELL و HP) امکانات بسیار ضعیف و گاهی اوقات هیچ امکانی برای اورکلاک ندارند. در چنین سیستم هایی تنها راه اورکلاک اورکلاک نرم افزاری می باشد البته برای هر سیستمی نرم افزار خاصی در نظر گرفته شده و نرم افزاری که توانایی برای اورکلاک تمامی سیستم ها را داشته باشد تاکنون عرضه نشده است.

3- باس رو به جلوی پردازنده در مقابل سرعت ساعت خارجی: اورکلاک کردن پردازنده های اینتل از طریق دستکاری باس رو به جلو یا باس سیستم امکانپذیر می باشد. بسته به سیستم شما این تنظیمات می تواند بخش FSB, CPU Frequency, CPU Speed, Clock Speed یا چیزی شبیه به این موارد در بایوس قابل دسترسی باشند.

پردازنده های اینتل بعد از سری پنتیوم 3 از قابلیت "Quad Pumped" پشتیبانی می کنند به این معنا که سرعت ساعت خارجی(یعنی همان سرعتی که در بایوس نشان داده می شود) یک چهارم FSB می باشد. (External clock speed = FSB/4)

4-فرکانس DDR در مقابل سرعت ساعت خارجی:

حافظه های DDR قادر هستند تا اطلاعات را در هر لبه بالا رونده و پایین رونده یک سیگنال منتقل کنند. یعنی در هر سیکل ساعت دو بار به طور موثر اطلاعات را ارسال یا دریافت می کنند.( DDR frequency = 2 x external clock speed) به همین دلیل آنها را به نام DDR (Double Data RAM)i می شناسند. این قضیه برای حافظه های DDR2 و DDR3 نیز صادق است. فرکانس حافظه به طریق های متفاوتی در بایوس قابل تنظیم است مثلا به طور مستقیم در بخش DDR Frequency یا به صورت نسبتی از سرعت پردازنده یا سرعت ساعت خارجی سیستم (CPU:RAM) که در مورد این نسبت در زیر توضیح خواهیم داد

5- تقسیم کننده ها(Dividers)

نسبت سرعت پردازنده به سرعت حافظه به صورت یک تقسیم کننده شناخته می شود. در سیستم های قدیمی اینتل این نسبت همواره 1:1 بود و قابل تغییر نبود در چنین پرداززنده هایی تنها به وسیله افزایش FSB می شد فرکانس حافظه را افزایش داد. اما سیستم های جدیدتر اینتل از یک تقسیم کننده بهره می برند که قادرند فرکانس حافظه را با نسبتی به سرعت ساعت خارجی سیستم تعیین کنند(مثلا نسبت 3:4 به این معناست که سرعت حافظه چهار سوم سرعت ساعت خارجی سیستم است). برای کارایی بهتر معمولا باید ابتدا از نسبت 1:1 استفاده کرد تا و سپس با امتحان کردن نسبت های بهتر به کارایی مناسب دست پیدا کنید.

6- ضرایب (Multipliers)

ضریب یا multiplier همان نسبت سرعت ساعت خارجی سیستم به فرکانس پردازنده است یعنی (external clock speed x multiplier = processor frequency). اکثر پردازنده های قدیمی دارای یک ضریب قفل شده بودند. در اکثر پردازنده های امروزی می توان این ضریب را کاهش داد. و در اکثر پردازنده های Extreme Edition امروزی می توان هم ضریب را کاهش و هم افزایش داد.

حد اکثر سرعت پردازنده ها می تواند از هر ترکیبی از سرعت ساعت خارجی سیستم و ضریب بدست بیاید (مثلا اگر پردازنده ای این توانایی را داشته باشد که با سرعت 3.6 GHz فعالیت کند هیچ فرقی بین ترکیب ها 400x9, 450x8و600x6 برای رسیدن به این سرعت و جود ندارد.)

دستکاری ضریب پردازنده به ما این اجازه را می دهد که بدون اورکلاک کردن زیاد مادربرد و حافظه به سرعت بالایی دست پیدا کنیم.

7- تایمینگ حافظه: میدانیم که اطلاعات در حافظه ها به صورت ماتریسی ذخیره می شوند و برای دستیابی به هر خانه از این حافظه ها یک سری زمان های تاخیر تعیین شده که در کل به آن تایمینگ حافظه می گویند. به تایمینگی که سریعتر (دارای زمان های تاخیر کمتر، مثلا CL4-4-4-12 نسبت به CL5-5-5-15 سریعتر است) Tighter Timing و به تایمینگی که کند تر و دارای عدد های بزرگتری باشد Looser Timing می گویند. اگر ما بخواهیم فرکانس حافظه را خیلی افزایش دهیم نیاز است تا از تایمینگ کندتر(Looser Timing) استفاده کنیم، و برعکس آن هر وقت نیاز باشد که تایمینگ را سریعتر کنیم باید حافظه را در سرعتی کمتر از آنچه برایش تعیین شده راه اندازی کنیم یا ولتاژ را افزایش دهیم.

8- ولتاژ: هر قطعه سخت افزاری مقدار ولتاژ مخصوص به خود دارا می باشد. و برای افزایش فرکانس و سرعت قطعات ما نیاز به افزایش ولتاژ داریم. ولتاژ هایی که بیشترین تغیییر را توسط اورکلاکر ها می کنند عبارتند از vcore(یا همان ولتاژ پردازنده)، vdimm(ولتاژ حافظه) و vMCH(ولتاژ پل شمالی و جنوبی). افزایش ولتاژ بیش از حد عمر قطعات را کاهش می دهد و گاهی اوقات باعث خرابی آنها می شود.

9-دما و سیستمک ها خنک کننده:

خنک کننده های قوی به ما کمک می کنند تا یک اورکلاک خوب و پایدار داشته باشیم. از طریق نرم افزار های مانیتورینگ سیستم شما می توانید دمای بخش های مختلف سیستم را اندازه گیری کنید. دمای پردازنده از اهمیت ویژه ای برخوردار است. فن هایی که به همراه خود پردازنده های فروخته می شوند یا همان فنهای Stock اگرچه می توانند پردازنده را در حالت عادی خنک کنند، ولی فن های خوبی برای اورکلاک نیستند امروزه خنک کننده های زیادی در بازار موجود است و به همان میزانی که برای خنک کننده خود هزینه می کنید به همان میزان این خنک کننده های توانایی کاهش دمای پردازنده شما را دارند. امروزه در بازار ایران نیز می توان خنک کننده های پیشرفته ای مانند خنک کننده های مایع را یافت. اما این خنک کننده ها بسیار گران قیمت هستند و مدل های ارزان قیمتشان هم کارایی لازم برای اورکلاک را ندارند. شما برای یک اورکلاک خوب به خنک کننده های قوی و مناسبی برای پردازنده و پل شمالی نیاز دارید. اما حافظه و پل جنوبی به یک خنک کننده اختصاصی نیازی ندارند و اگر تهویه سیستم شما مناسب باشد همان کفایت می کند.

10- نوع تراشه سری و گروه (Stepping, batches, weeks)

شرکت اینتل هر از گاهی تغییرات عمده ای در خط تولید خود می دهد و در واقع نوع تراشه را تغییر می دهد. اما برای یک نوع تراشه سری و گروه های متفاوتی وجود دارد که در واقع این سه مشخصه می توانند قابلیت اورکلاک پردازنده را برای ما مشخص کنند که تا چه حد قابلیت اورکلاک دارند. اورکلاک کردن پردازنده های که از نوع تراشه و سری گروه مناسبی برای اورکلاک بهره مند هستند کار ساده تری است اما یک اورکلاکر مناسب می تواند سیستمی که پردازنده آن حتی قابلیت های خوبی را برای اورکلاک ندارد را نیز اورکلاک کند.

11- جامپر CMOS : در اورکلاک ناپایدار گاهی ممکن است سیستم هنگ کند و گاهی اوقات حتی ریست کردن هم به ما کمک نکند و سیستم بوت نشود و ما نتوانیم وارد تنظیمات بایوس شویم بنابراین برای رسیدن به حالت پیش فرض باید جامپر CMOS را دستکاری کنیم. البته بعضی از مادربرد ها یک دکمه برای ریست CMOS دارند.

BIOS(Basic Input Output System):

در اغلب مادر برد ها برای وارد شدن به تنظیمات بایوس باید از دکمه DEL استفاده کنیم. تنظیمات بایوس هر مادربرد و نحوه دستکاری آن با هر مادربرد دیگری متفاوت است اما در کل اکثر بایوس ها وجوه مشترک زیادی دارند و اکثر مادربرد هایی که قابلیت اورکلاک دارند تقریبا تنظیمات یکسانی دارند.

گردش در تنظیمات بایوس فقط از طریق صفحه کلید امکان پذیر می باشد. با زدن کلید Enter میتوان وارد هر بخش شد و برای خروج نیز می توان از دکمه Esc استفاده کرد. برای ذخیره تنظیمات بایوس و خروج معمولا باید به وسیله کلید F10 این کار ار انجام داد

قبل از اقدام به اورکلاک کارهای زیر باید انجام شود تا سیستم بتواند پایدار شود:

1- بخش Spread Spectrum غیر فعال شود

2- PCI/AGP/PCIe: این سه پورت یا باید قفل شوند یا بر روی 33/66/100 قرار بگیرند (برای PCI و AGP این کار ضروری است اما بعضی از سیستم ها قادرند اندکی فرکانس PCI-E خود را افزایش دهند)

3- بخش Stop Unused PCI Clock فعال شود

4- بخش Legacy USB غیر فعال شود

علاوه بر اینها بهتر است تا پورت کارت گرافیک خود را مشخص کنید (PCI-E یا AGP ) و در ضمن بخش هایی را به آن نیازی ندارید را غیر فعال کنید(مثل پورت سریال یا پورت پرینتر)

و در آخر کلیه بخش های وابسته به اورکلاک شامل CPU frequency, RAM frequency, RAM timings, و یا ولتاژ ها بر روی حالت Manual یا دستی قرار بگیرند

مراحل اورکلاک:

همانطور که در بالا گفتیم اورکلاک کردن یک هنر است. دستکاری تنظیمات برای اورکلاک اول بسیار سخت به نظر می رسد و در ابتدا شما نمی توانید به سرعت یک سیستم را اورکلاک کنید. اما شما باید صبور باشید و قدمهایتان را آهسته بردارید و عجله نکنید

به طور کلی مراحل اورکلاک به شرح زیر است:

1. سرعت ساعت خارجی سیستم را به مقدار اندکی افزایش دهید

2. تنظیمات بایوس را ذخیره کرده و خارج شوید تا ببینید سیستم بوت می شود یا خیر

3. پایداری سیستم را چک کنید و دما را زیر نظر داشته باشید

4. دوباره به بایوس برگردید و مراحل بالا را به صورت یک چرخه تکرار کنید

جزئیات دقیق تر

مقدار اندک: وقتی می گوییم مقدار اندک منظورمان مقدار 3 تا 5 مگاهرتز(برای پرداززنده های سری پنتیوم) و مقدار 5 تا 10 مگاهرتز برای پردازنده های جدیدتر می باشد. البته این عدد می تواند با توجه به نوع پردازنده و اینکه از سری بد یا خوبی باشد و یا با توجه به ویژگی های دیگری تغییر کند همچنین این مقدار در ابتدای کار بزرگ است و هنگامی که به محدودیت برخورد کنیم باید آن را کاهش دهیم. البته باید در نظر داشته باشیم که این مقدار را بسیار زیاد افزایش ندهیم چون از طریق افزایش این مقدار علاوه بر فرکانس پردازنده چیز های دیگری هم تغییر خواهند کرد.

بوت شدن: قبل از خروج از بایوس حتما تنظیمات خود را ذخیره کنید بعضی از مادر برد ها بخشی مخصوص ذخیر تنظیمات اورکلاک به نام OC Profile دارند. بوت نشدن سیستم هنگام اورکلاک یک امر عادی است بنابراین نگران نشوید و مقدار سرعت ساعت را کاهش داده و دوباره به مرحله 4 بروید

تست پایداری: نرم افزار هایی که برای تست پایداری استفاده می شوند بسیار گسترده هستند و این برنامه ها هر کدام از روش ویژه ای برای تست پایداری سیستم برخوردارند. بهتر است بعد از هر مرحله حداقل یک تست پایداری را و بعد از چند بار انجام دادن مراحل چند تست پایداری توسط نرم افزار های متفاوت گرفته شود.

در زیر برخی از برنامه های خوب و مناسب را معرفی کرده ایم:

Super Pi: برنامه خوبی هم برای اندازه گیری کارایی سیستم(Benchmarking) و هم برای تست پایداری می باشد البته از تست های بسیار سنگینی استفاده نمی کند

Prime95 و Orthos : این نرم افزار ها از تست های کاملی بهره می برند.

OCCT : نرم افزار دیگری برای تست پایداری سیستم

Memtest86 : یک نرم افزار خوب برای تست حافظه

برای یک تست کوتاه می توان از چند دقیقه یا چند ساعت از این نرم افزار ها استفاده کرد و برای یک تست کامل چندین ساعت یا حتی یک روز برای تست پایداری نیاز است. در هنگام تست پایداری حتما به میزان دما در قطعات مختلف توجه کنید

برگشت دوباره به بایوس: اگر تست پایداری نشان داد که سیستم ما پایدار است دوباره به مرحله یک برگردیم و کار را ادامه می دهیم. ولی اگر سیستم بوت شد اما پایدار نبود راه های متفاوتی برای پایدار کردن آن وجود دارد:

* تنظیم کردن ولتاژ CPU : ولتاژ پردازنده را یک مرحله افزایش دهید اگر یک مرحله کافی نبود سایر ولتاژ ها را افزایش دهید(به مراحل بعدی توجه کنید)

* تنظیم تایمینگ حافظه یا افزایش ولتاژ حافظه: اگر یک مرحله ولتاژ پردازنده را افزایش دادید ولی بازهم سیستم ناپایدار بود و یا نرم افزار Memtest حافظه را عامل ناپایداری سیستم تشخیص داد پس شما باید یا تایمینگ حافظه را کند تر(Looser Timing) کنید و یا ولتاز آن را افزایش دهید. البته مراقب باشید چون افزایش ولتاژ بیش از حد باعث می شود که گارانتی حافظه شما باطل شود.

* تنظیم ولتاژ پل شمالی: برای FSB بالاتر حد مجاز تعیین شده نیاز داریم تا ولتاژ پل شمالی را افزایش دهیم. معمولا ولتاژ پل شمالی از چند مرحله تشکیل شده به طوریکه فاصله بین این چند مرحله فاصله بین حالت پایه سیستم و حالت اورکلاک شدید سیستم می باشد. در هنگام افزایش این ولتاژ دقت به خرج دهید. فنهایی که به طور پایه برای این چیپ در نظر گرفته می شوند در صورت استفاده از ولتاژ بیشتر کارایی ندارند پس شما نیاز دارید تا برای چیپست خود یک فن حرفه‌ای خریداری کنید.

حداکثر اورکلاک بر روی یک سیستم

یکی از راه های ساده در اورکلاک کردن این است که در ابتدا حافظه را از جریان اورکلاک خارج کرده و با قرار دادن نسبتی مناسب برای آن(نسبتی که باعث اورکلاک زیاد آن نشود) فقط به اورکلاک مارد برد و پردازنده بپردازیم. بعد از این که این نسبت مناسب برای حافظه را تعیین کردید پایداری آن را با نرم افزار Memtest تست کنید.

دستکاری ضریب پردازنده به ما قابلیت خوبی برای اورکلاک می دهد اما به شرطی که پردازنده از این امکان پشتیبانی کند. برای همین ما ابتدا با ضریب پایه به حد اکثر فرکانس مجاز دست پیدا می کنیم و سپس با یک نسبت دیگری از سرعت ساعت خارجی و ضریب پردازنده که در همان فرکانس باشد کار خود را ادامه می دهیم مثلا وقتی در سرعت 450 x 8 رسیدیم این ترکیب را به 9 x 400 تغییر می دهیم. اگر مادربرد و حافظه توانایی بالایی را داشته باشند بهترین کارایی از طریق ضرایب کوچکتر بدست می آید.

بهتر است قبل از انجام عمل اورکلاک امتیاز ها سیستم در نرم افزار های بنچمارک را یادداشت کنیم تا بعد از اورکلاک متوجه میزان افزایش کارایی آن بشویم